πλήρης τίτλος:
Γιώργος
Μιχαηλίδης, «Ο διεθνής παράγοντας στον αγώνα του Δημοκρατικού
Στρατού Ελλάδας», Πριν, 2.9.2019[1]
Η επίσημη
ιστοριογραφία για δεκαετίες παρουσίαζε τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας ως
«ξενοκίνητο», με κατηγορίες για «ΕΑΜοβούλγαρους» κλπ. Ποια ήταν η βοήθεια που
δέχθηκε ο ΔΣΕ από τις γειτονικές Λαϊκές Δημοκρατίες και το διεθνές
κομμουνιστικό κίνημα και πόσο έκρινε το αποτέλεσμα; Σε κάθε περίπτωση, ήταν
ποιοτικά και ποσοτικά πολύ μικρότερη από την άμεση υποστήριξη Βρετανίας και ΗΠΑ
στις αστικές κυβερνήσεις.
1. Ο τρίχρονος αγώνας
του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας είχε βαθιές εγχώριες κοινωνικές ρίζες,
αποτέλεσε δε μια αναμέτρηση με ταξικό περιεχόμενο και διακύβευμα ακόμα κι αν οι
δύο αντιμαχόμενες πλευρές δεν την παρουσίαζαν ως τέτοια. Απέναντι σε αυτή την
ενοχλητική πραγματικότητα η επίσημη εθνική ιστοριογραφία μιλούσε κατά τη
διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και για δεκαετίες αργότερα για «ξενοκίνητους»,
μια πάγια τακτική της εξουσίας όταν θέλει να συσκοτίσει τους πραγματικούς
λόγους που η «εθνική ομοψυχία» διαρρηγνύεται και εξεγέρσεις συμβαίνουν στην
επικράτειά της. Μόνο το άνοιγμα των επίσημων κομματικών και κρατικών αρχείων
των χωρών του «σοσιαλιστικού μπλοκ» έδωσε ένα τέλος σε αυτή τη σπέκουλα (σε
ακαδημαϊκό επίπεδο), αφού αποδείχτηκε περίτρανα πως δεν υπήρχε διεθνές σχέδιο
υποκίνησης εξέγερσης στην Ελλάδα πολλώ δε μάλλον απόσπασης εδαφών από την
ελληνική επικράτεια. Ωστόσο, ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα δεν μπορεί να
κατανοηθεί και να κριθεί αν δε ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι αποτέλεσε ένα συμβάν
με μεγάλη διεθνή σημασία.
2. Η ανάμιξη ξένων κρατών δεν αποτέλεσε
πρωτοτυπία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου και για την ακρίβεια ήταν αναπόφευκτη
σε μια τέτοια σύγκρουση στο κέντρο του καπιταλιστικού κόσμου. Γι’ αυτό θεωρούμε
ότι δεν έχει ιδιαίτερη αξία να σταθούμε στις «αποκαλύψεις» που προέκυψαν μετά
τη δεκαετία του ‘90 σχετικά με τη βοήθεια που ελάμβανε ο ΔΣΕ από τις Λαϊκές
Δημοκρατίες. Όντως ο Δημοκρατικός Στρατός είχε αποθήκες υλικών σε Αλβανία,
Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, λάμβανε σχεδόν σε καθημερινή βάση φορτία με τρόφιμα,
ρουχισμό, φάρμακα, πυρομαχικά και όπλα μέσω των τριών αυτών χωρών, καθώς και
οικονομική βοήθεια από τα αδελφά του κομμουνιστικά κόμματα σε όλη την Ευρώπη.
Διατηρούσε νοσοκομεία και στρατόπεδα πολιτικών προσφύγων εντός των όμορων
βαλκανικών κρατών με αποκορύφωμα το ημι-αυτόνομο χωριό Μπούλκες στα σύνορα
Σερβίας-Ουγγαρίας, όπου μερικές χιλιάδες μέλη και φίλοι του ΚΚΕ νοσηλεύονταν,
εκπαιδεύονταν και εργάζονταν για χάρη του ΔΣΕ. Η βοήθεια αυτή υπήρξε πολύτιμη
για τον ΔΣΕ και δεν αποτελεί ένοχο μυστικό, ούτε απόδειξη έλλειψης κοινωνικής
βάσης εντός της Ελλάδας, αλλά ένδειξη της έμπρακτης αλληλεγγύης των
κομμουνιστικών κομμάτων προς το ΚΚΕ. Σε καμία περίπτωση όμως η βοήθεια αυτή δεν
έφτασε ή ξεπέρασε την αντίστοιχη ενίσχυση που έλαβε ο ελληνικός στρατός από τη
Βρετανία και τις ΗΠΑ, τόσο για αντικειμενικούς λόγους (απόθεμα οπλισμού στις
ΛΔ, δυσκολία αποστολής στα ελληνικά βουνά, διεθνείς περιπλοκές) όσο και για
υποκειμενικούς (διστακτικότητα ΕΣΣΔ και γραμμή ένοπλης αυτοάμυνας μέχρι το
καλοκαίρι του ‘47).
3. Ο ίδιος ο ΔΣΕ αλλά και οι στόχοι του είχαν
διεθνιστικό χαρακτήρα. Καταρχάς αποτελούσε έναν πολυεθνικό στρατό στις τάξεις
του οποίου συνυπήρχαν όλες οι εθνότητες του ελληνικού κράτους (Έλληνες,
Σλαβομακεδόνες και σε μικρότερο βαθμό Πομάκοι και Τούρκοι ως μέρος του «οθωμανικού
τάγματος» που έδρασε σε Κομοτηνή και Ξάνθη) ενώ εξέδιδε Τύπο και άλλα υλικά σε
όλες τις γλώσσες που ομιλούνταν στη χώρα. Ας μην ξεχνάμε ότι στις ελεγχόμενες
απ’ αυτόν περιοχές λειτούργησαν, για όσο επέτρεπε ο πόλεμος, μειονοτικά
σλαβομακεδονικά σχολεία. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι στα πλαίσια του αγώνα του
ΔΣΕ ξεπεράστηκαν προβλήματα εθνικής καχυποψίας και σοβινισμού. Μάλιστα σε
κρίσιμες καμπές του αγώνα αυτά οξύνθηκαν και οδήγησαν σε εσωτερικές
αντιπαραθέσεις (ηγεσία ΚΚΕ – ηγεσία ΝΟΦ). Ο αγώνας του ΔΣΕ αποτέλεσε επίσης μια
προσπάθεια για μια Ελλάδα που δεν θα είναι εχθρική απέναντι στους Βαλκάνιους
γείτονές της, που θα λύσει ειρηνικά τα αμοιβαία μειονοτικά και συνοριακά
προβλήματα μαζί τους και δεν θα αποκλείσει την Ελλάδα οικονομικά από τη βαλκανική
ενδοχώρα. Παράλληλα, ο ΔΣΕ λειτουργούσε και ως ασπίδα προστασίας των νεαρών
βαλκανικών Λαϊκών Δημοκρατιών απέναντι στα σχέδια της επιθετικής ελληνικής
αστικής τάξης (αίτημα για προσάρτηση της Βορείου Ηπείρου, επαναχάραξη
ελληνο-βουλγαρικών συνόρων) και του ιμπεριαλισμού που προσδοκούσαν να
προκαλέσουν ανατροπές στα νέα καθεστώτα πριν προλάβουν να παγιωθούν στην
εξουσία. Συνολικά ο αγώνας του εντασσόταν σε μια τάση που έτεινε στη δημιουργία
βαλκανικού μπλοκ ως του μοναδικού δρόμου για να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία των
μικρών και αδύναμων βαλκανικών κρατών και να ξεπεραστεί η πίεση του
ιμπεριαλισμού μεταπολεμικά.
4. Τελικά όμως ποιος ήταν ο γενικός ρόλος του
διεθνούς παράγοντα στον αγώνα του ΔΣΕ; Όσον αφορά το ιμπεριαλιστικό μπλοκ, ο
ΔΣΕ είχε απέναντί του το μειονέκτημα του ζωηρού ενδιαφέροντος αρχικά της
Βρετανίας κι έπειτα των ΗΠΑ για την Ελλάδα και τον αταλάντευτο προσανατολισμό
της ελληνικής αστικής τάξης προς αυτόν τον πόλο από πολιτική και οικονομική
άποψη. Όσον αφορά το «σοσιαλιστικό πόλο» οι δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει
ο ΔΣΕ σχετίζονταν με δύο παράγοντες. Αφενός με την αρχικά επισφαλή διεθνή θέση
της Βουλγαρίας και της Αλβανίας, δεύτερον, τον ανώριμο χαρακτήρα των Λαϊκών
Δημοκρατιών δηλαδή την ασταθή τους εξουσία κι εσωτερική συνοχή, που δεν
επέτρεπε στα αντίστοιχα κομμουνιστικά κόμματα να κινούνται με μεγάλη ευκολία.
Ακόμα σημαντικότερο ζήτημα προέκυπτε από τον γενικό προσανατολισμό του διεθνούς
κομμουνιστικού κέντρου (ΕΣΣΔ) στη δεδομένη εποχή, καθώς δεν επιθυμούσε
επαναστατικά γεγονότα στην Ευρώπη αλλά προέκρινε τη συνεννόηση και τον
συμβιβασμό με τις ΗΠΑ-Βρετανία ή την προσεκτική εκμετάλλευση των μεταξύ τους
διαφορών. Με άλλα λόγια το διεθνές κομμουνιστικό κέντρο δεν σχεδίαζε την
εξέγερση στην Ελλάδα, αλλά κατά βάση αναπροσάρμοζε προς το ηπιότερο τη
στρατηγική του ΚΚΕ. Σήμαιναν αυτά τα γεγονότα ότι ο αγώνας του ΔΣΕ ήταν από
διεθνή σκοπιά καταδικασμένος εξ αρχής λόγω των δεδομένων ισορροπιών; Αρκετοί
απαντούσαν και απαντούν καταφατικά σε αυτή την ερώτηση μιλώντας για μια
προεξοφλημένη ήττα, την οποία χρεώνουν άλλοτε στο «ζαχαριαδικό βολονταρισμό»
και άλλοτε στη γραμμή χειρισμού της ΕΣΣΔ ή/και της Γιουγκοσλαβίας. Θεωρούμε
όμως ότι κρίνουν με βάση την τελική έκβαση των πραγμάτων, η οποία δεν ήταν
καθόλου βέβαιη κατά τα τέλη του 1945 και τις αρχές του 1946, όταν το ΚΚΕ
αποφάσιζε να προσφύγει στον ένοπλο αγώνα, και φυσικά πολύ λιγότερο βέβαιη στη
διάρκεια του 1947 που τα πράγματα έδειχναν να αναποδογυρίζουν (γραμμή «κομμουνιστικοποίησης»
ΛΔ ως απάντηση στο Σχέδιο Μάρσαλ, ίδρυση Κομινφόρμ και σφοδρή κριτική στη
συμβιβαστική λογική των ΚΚ Ιταλίας και Γαλλίας, συζήτηση και προετοιμασία επί
γιουγκοσλαβικού εδάφους για Διεθνή Ταξιαρχία που θα συνέδραμε τον ΔΣΕ, απόλυτη
προτεραιότητα στον ένοπλο αγώνα και ίδρυση Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης
στην Ελλάδα)
5. Ο αγώνας του ΔΣΕ μαζί κι η διεθνής προοπτική
που κυοφορούσε για την Ελλάδα και τα Βαλκάνια δέχτηκαν ένα καίριο πλην
απρόβλεπτο και αναπάντεχο πλήγμα με τη ρήξη Σοβιετικής Ένωσης–Γιουγκοσλαβίας.
Τότε κατέρρευσαν όλα τα σχέδια βαλκανικής συνεννόησης, που βρίσκονταν σε
προχωρημένο στάδιο, και επλήγη ο ΔΣΕ από κάθε άποψη (ανεφοδιασμός, όραμα για
την περιοχή, σχέση με Σλαβομακεδόνες) ενώ η ελληνική κυβέρνηση είδε να δυναμώνει
η θέση της. Η σοβιετική αναδίπλωση που ακολούθησε και η στροφή στην εσωτερική
συγκρότηση των Λαϊκών Δημοκρατιών απέναντι στον «τιτοϊσμό» ολοκλήρωσε τις
αρνητικές εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο αφήνοντας ελεύθερο πεδίο στον αντίπαλο
και υπενθυμίζοντάς μας τη σημασία του διεθνούς παράγοντα στις σύγχρονες
πολεμικές αναμετρήσεις. Αφήνοντας λίγο στην άκρη επί μέρους παράγοντες, στην
ελληνική περίπτωση ως έκφραση μιας διεθνούς σύγκρουσης κέρδισε εκείνο το
στρατόπεδο που είχε την πρωτοβουλία των κινήσεων, την πιο ξεκάθαρη στρατηγική
και τα δυνατότερα μέσα υλοποίησής της.
