Φοίβος Οικονομίδης, Η διεθνής συγκυρία και το ΚΚΕ, 1939-1954

πλήρης τίτλος:

Φοίβος Οικονομίδης, Η διεθνής συγκυρία και το ΚΚΕ, 1939-1954. Ιστορική μελέτη με αρχειακά ντοκουμέντα, ΚΨΜ, Αθήνα 2020

****

Για το βιβλίο

Συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από τη λήξη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, τουλάχιστον με τη μορφή της στρατιωτικής σύγκρουσης, αλλά και 75 χρόνια από τα "Δεκεμβριανά" της Αθήνας. Κι όμως, ακόμα και σήμερα πολλές πλευρές και θέματα παραμένουν σχεδόν άγνωστα, σημαντικές πτυχές μένουν στο σκοτάδι της ιστορικής έρευνας ή δεν αποτελούν "κεκτημένη" γνώση των επόμενων γενεών. 

Με την παρούσα έρευνα του ιστορικού Φοίβου Οικονομίδη, έρχονται στο φως ορισμένα νέα έγγραφα και αρχειακά ντοκουμέντα σχετικά με την πολιτική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και της ηγεσίας του ΚΚΕ κατά την περίοδο 1939-1954. 

Με την παράθεση και δημοσίευση πλήθους ντοκουμέντων και εγγράφων από αρχεία διάφορων χωρών (Ρωσικά-πρώην Σοβιετικά αρχεία, Σερβικά-πρώην Γιουγκοσλαβικά αρχεία, Βουλγαρικά αρχεία, Αγγλικά και Γαλλικά αρχεία, κ.α.) ο αναγνώστης μπορεί να σχηματίσει μια πιο ολοκληρωμένη άποψη και να αποκτήσει μια πιο συγκεκριμένη γνώση σε μια σειρά ζητήματα της πολυτάραχης εκείνης περιόδου. 

Στο βιβλίο περιέχονται και ορισμένα ντοκουμέντα, τα οποία, παρ΄ όλο που αναφέρονται σε γνωστά γεγονότα, έχουν ιδιαίτερη ιστορική αξία να διαβαστούν στην πρωτότυπη και πλήρη μορφή τους. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι τα αγωνιώδη ραδιοτηλεγραφήματα της στρατιωτικής ηγεσίας του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ κατά τον Δεκέμβριο 1944-Ιανουάριο 1945. Επίσης, η αναλυτική έκθεση της Κ.Ε. του ΚΚΕ προς το Βουλγάρικο και τα άλλα Κομμουνιστικά Κόμματα (με ημερομηνία 22.9.1948), για τις μάχες του Γράμμου, στην οποία αποτυπώνεται ο βαθμός συγκρότησης του ΔΣΕ, ο ηρωϊσμός των μαχητών του και οι βαριές απώλειες που έχει σε έμψυχο και τεχνικό υλικό για να κρατήσει ζωντανό τον αγώνα ενάντια στους μοναρχοφασίστες και τους Αγγλο-Αμερικάνους ιμπεριαλιστές.

"...ΑΠΩΛΕΙΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ

Νεκροί - αξιωματικοί και στρατιώτες: 1.315

Αγνοούμενοι: 300

Τραυματίες: 3.895

ΣΥΝΟΛΟ: 5.510

Από τους τραυματίες γύρισαν στις μονάδες τους κατά τους μήνες Ιούλη και Αύγουστο 1.450 άτομα..."

Περιέχονται σε πλήρη μορφή αρχειακά έγγραφα και ντοκουμέντα, καθώς και φωτογραφίες.

****

Για τον συγγραφέα

Ο Φοίβος Ορφέα Οικονομίδης είναι διδάκτορας Ιστορίας του πανεπιστημίου της Σορβόνης (Paris-1). Πολιτικός επιστήμονας, απόφοιτος του Πολιτικού-Οικονομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Παρακολούθησε μαθήματα πολιτικής, φιλοσοφικής και κοινωνιολογικής σκέψης στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Vincennes (Paris VIII) για αρκετά χρόνια από το 1973, όπου πλάι στους Γάλλους καθηγητές υπήρχαν και οι Έλληνες διδάσκοντες Κ. Βεργόπουλος, Κ. Τσουκαλάς, Μ. Καβουριάρης, Χ. Λουκόπουλος, Κ. Ζουράρις κ.ά.

Ασχολήθηκε συστηματικά με την αρχειακή ιστορική έρευνα σε διάφορες χώρες του κόσμου. Υπήρξε ανταποκριτής της εφημερίδας Ελευθεροτυπία στο Παρίσι (1976-1979) και στη συνέχεια δούλεψε για αρκετά χρόνια στην ίδια εφημερίδα στην Αθήνα. Άρθρα και μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε πολλές εφημερίδες και έντυπα. Υπήρξε για πολλά χρόνια κύριος συνεργάτης του ένθετου «Ιστορικά» της «Ε». Έχει συγγράψει πολλά ιστορικά βιβλία και μελέτες.

 Εργογραφία:

• Το παγκόσμιο παιχνίδι στα Βαλκάνια, Μετρονόμος/Αλφειός, 2015.

• Η επανάσταση στην Ελλάδα, το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι, Λιβάνης, 2011.

• Οι Προστάτες, Η αληθινή ιστορία της Αντίστασης (Ελλάδα και Πολωνία), Κάκτος, 1984· Ορφέας, 1985, 1986, 1990· Ιωλκός, 2008.

• Ο Δεκέμβρης του ’44 και η διεθνής σημασία του, Ορφέας, 2005, ΚΨΜ,  2017

• Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα, Ορφέας, 1992, 2001

• Το σύνδρομο του Οδυσσέα, Ορφέας, 1999, ΚΨΜ, 2018

• Σπύρος ο Θεός, Ορφέας, 1994

• Η Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους, Ορφέας, 1990

• Ποτέ δεν θ’ αυτοκτονήσω, Ορφέας, 1987

Κώστας Μπέλσης, Η ιστοριογραφία ως διακύβευμα και ως κοινωνικό πρόταγμα

Κώστας Μπέλσης, «Η ιστοριογραφία ως διακύβευμα και ως κοινωνικό πρόταγμα», Πολιτικές και Κοινωνικές Επιστήμες, τ.2(2016), Πάτρα, 23-38

Κωνσταντίνος Μπέλσης, Πόρος 1942: Το χρονικό μιας προδοσίας (έρευνα βασισμένη σε αδημοσίευτο αρχειακό υλικό)

Ελευθερία Αλεξανδρή, […] Η βιωματική εμπειρία του Εμφυλίου Πολέμου (1946-49) στο Νομό Τρικάλων

πλήρης τίτλος:

Ελευθερία  Αλεξανδρή, Οι δικές μας ιστορίες: Η βιωματική εμπειρία του Εμφυλίου Πολέμου (1946-49) στο Νομό Τρικάλων, Πτυχιακή Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Μυτιλήνη 2016

==

βλέπε την εργασία εδώ

Kenneth Spencer, Πρόταση ειρήνευσης, 5.8.1948

«Πρότασις όπως διατάξη η ΟΗΕ ανακωχήν εν Ελλάδι. Απηχεί προσωπικήν γνώμην μέλους της Βαλκανικής Επιτροπής. Η εσωτερική πλευρά του ελληνικού»,

Του απεσταλμένου μας, Λονδίνον, 5 Αυγούστου

Ελευθερία [Αθηνών], 6.8.1948, σ. 1 και 4

«Υπό τον τίτλον “Έκθεσις περί Ελλάδος” το περιοδικόν “Νιού Σταίητσμαν εντ Νέσιον [New Statesman and Nation]” όργανον της αριστεράς πτέρυγος του εργατικού κόμματος[1], δημοσιεύει άρθρον του Κέννεθ Σπένσερ [Kenneth Spencer[2]] Άγγλου – μέλους της Βαλκανικής Επιτροπής[3], το οποίο έχει ως εξής κατά τα κύρια σημεία του:

Εις την Ελλάδα είναι ευρύτατα διαδεδομένη η θεωρία, ότι η παρούσα κατάστασις δεν είναι εμφύλιος πόλεμος αλλά προσπάθεια της Ρωσίας όπως χρησιμοποιούσα τον Μάρκον αποκτήση διέξοδον εις το Αιγαίον. Ούτω η Ελλάς, αδυνατούσα να συλλάβη και να αντιμετωπίση το γεγονός ότι ο εμφύλιος πόλεμος είναι πραγματικόν εσωτερικόν πρόβλημα, προκύπτων εκ βαθειών κοινωνικών ανισοτήτων, παρουσιάζει συμπερασματικώς ελαχίστας ελπίδας ότι θα ακολουθήση προοδευτικήν εσωτερικήν πολιτικήν, ενώ ταυτοχρόνως εξασφαλίζει εις τον Μάρκον νέους στρατιώτας εκ των πενομένων εργατών και αγροτών. Η αντίθεσις της πολυτελείας των Αθηνών και της πενίας των εργατών και των προσφύγων, ως και η εγκατάλειψις της υπαίθρου σχολιάζεται αμέσως υπό των ξένων επισκεπτών. Εις τας Λεπτοκαρυάς ο αρθρογράφος είδε βαρέως ασθενούντα άνευ ιατρικής βοηθείας, ενώ εις την Φλώριναν, απέχουσαν ολιγώτερον των 20 χιλιομέτρων, υπήρχον 14 ιατροί, διστάζοντες να εξέλθουν και παραδεχόμενοι ότι εις την ύπαιθρον αι υγειονομικαί υπηρεσίαι είναι ανύπαρκται. Εις την Παναγίτσαν από τετραετίας δεν υπάρχει δημοδιδάσκαλος και ο διορισθείς Στεφανόπουλος παραμένει εις την Έδεσσαν, διότι φοβείται τους συμμορίτας. Τα γεγονότα επιβεβαίωσαν ότι ο νομάρχης Εδέσσης, όστις εξεδήλωσεν ελαχίστην συμπάθειαν προς τους Παναγιτσιώτες, υπερημύνθη του διδασκάλου.

Είναι αληθές ότι η Αμάγκ ασκεί πλέον πίεσιν δια την απόλυσιν 7000 υεραρίθμων υπαλλήλων και δια την εισαγωγήν αποκεντρωτικού συστήματος διοικήσεως, πράγματα τα οποία ασφαλώς θα βοηθήσουν. Αλλά άνευ εκκαθαρίσεως των ανωτέρων σφαιρών της διοικήσεως και της δημιουργίας νέου τύπου ανωτέρου υπαλλήλου με νέας αντιλήψεις περί καθήκοντος, το κακόν θα συνεχισθή.

Η αμερικανική αποστολή [American Mission of Aid to Greece (AMAG)] εβοήθησε μεγάλως εις την πρόληψιν μαζικού λιμού και της πλήρους καταρρεύσεως. Αλλ’ ο αισιόδοξος ραδιοφωνικός λόγος του κ. Γρίσουολντ [Dwight Palmer Griswold, επικαφής της AMAG] είναι αδικαιολόγητος. Ακριβή εικόνα έχουν οι 5000 ανέργων της Καβάλας, η στασιμότης του λιμένος Θεσσαλονίκης, το κύμα των απεργιών και η έλλειψις ασφαλείας, ήτις επιφέρει γεωργικήν και οικονομικήν αποσύνθεσιν.[4]

Υπό τοιαύτας συνθήκας κακοδιοικήσεως και οικονομικής απελπισίας δεν πρέπει να απορή κανείς αν οι αντάρται ηυξήθησαν εις 25.000. Η πεποίθησίς μου είναι ότι εξ αυτών το 30% είναι συνειδητοί κομμουνισταί, τα έτερα 30% αορίστως συμπαθούντες και τα υπόλοιπα 40% στρατολογηθέντες αλλά πολεμούντες εξ ίσου καλώς ως να υπηρέτουν εις τον κυβερνητικόν στρατόν. Ομιλήσας με λιποτάκτας εκ των βιαίως στρατολογηθέντων, συνεπέρανα ότι ούτοι λιποτακτούν μάλλον συνεπεία των κακουχιών, παρά εκ σαφούς διαθέσεως αντιπολιτεύσεως, πολλοί δε επανέρχονται πάλιν εκουσίως εις την συμμοριακήν παράταξιν.

Αι πολιτικαί συμπάθειαι των Μακεδόνων είναι πολύπλοκοι. Εις τας σλαυοφώνους περιοχάς αι συμπάθειαι  είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου με τους συμμορίτας. Εκ της σλαυϊκής μειονότητος, ήτις αριθμεί περίπου 80.000 οι 20.000 είναι μέλη της ΝΟΦ. Προσωπικώς είδα την ψύχραν και εχθρικήν υποδοχήν, ήτις εγένετο εις τον στρατόν, όταν ούτος εισήλθεν εις το σλαυϊκόν χωρίον Μπούφι. Τα χωρία της περιφερείας Κιλκίς, κατοικούμενα από Ελληνοκαυκασίους είναι συμπαγώς κομμουνιστικά και αι ελληνικαί αρχαί αδυνατούν να εννοήσουν διατί Έλληνες αναχωρήσαντες εκ Ρωσίας ως εχθροί του καθεστώτος μάχονται σήμερον παρά το πλευρόν των κομμουνιστών, και άκουσα να λέγεται ότι η σοβιετική κυβέρνησις τους έστειλεν επίτηδες ως πέμπτην φάλαγγα. Τα τουρκόφωνα χωρία διάκεινται εχθρικώς προς τους αντάρτας ενώ εις τα αμιγή ελληνικά χωρία αι συμπάθειαι είναι μικταί. Εξ άλλου πλείστα χωρία ωργάνωσαν ομάδας αμύνης κατά των συμμοριτών. Εις το μέση ευρίσκεται η μη πολιτική μάζα των χωρικών με μοναδικήν επιθυμίαν την ασφάλειαν πάσει θυσία. Η αντισλαυϊκή προπαγάνδα επιτυγχάνει να προκαλέση αντιανταρτικά αισθήματα όχι όμως και ενθουσιασμόν υπέρ της κυβερνήσεως.

Ο ελληνικός στρατός μάχεται με αγγλικάς ενδυμασίας, με αγγλικόν και αμερικανικόν υλικόν και με Αμερικανούς συμβούλους, των οποίων τας συμβουλάς ουδείς αξιωματικός δύναται να παραγνωρίση.[5]

Ανεξαρτήτως της αληθείας των ισχυρισμών περί επιτυχίας της εκστρατείας Ολύμπου – Πιερίων η περιοχή ευρίσκεται σήμερον σταθερώς εις χείρας των συμμοριτών. Εις την Ρούμελην αι συμμορίται έσχον ασφαλώς βαρείας απωλείας και έχασαν τον έλεγχον της περιοχής, εν τούτοις μέγιστον μέρος αυτών διέφυγεν και ο αγών δεν υπήρξε τόσον επιτυχής όσον ισχυρίσθη η κυβέρνησις. Από τας επιχειρήσεις του Γράμμου Έλληνες και Αμερικανοί επερίμεναν ταχείαν συντριβήν όλων των συμμοριτών περί τα τέλη του θέρους, αλλ’ η επιχείρησις συνήντησεν απροσδόκητα εμπόδια παρά τας καθημερινάς ιαχάς του αθηναϊκού τύπου.

Κατά τον Ιούνιον, τέλος, οι Άγγλοι παρατηρηταί είδαν σαφώς ότι και αυτή η επιχείρησις απέτυχε. Ερωτών ποία η προοπτική, απαντά: «Πρέπει επί τέλους να είναι σαφές ακόμη και εις τους Αμερικανούς ότι οι αντάρται είναι αδύνατον να εξοντωθούν και να ηττηθούν. Εις μικράν χώραν όπως η Ελλάς, η συνεχής αμερικανική βοήθεια πρέπει να αποδώσει αποτελέσματα. Πιθανώς οι αντάρται να περιορισθούν εις τας κορυφάς των ορέων και να αρκεσθούν εις μικράν δράσιν και σαμποτάζ εις τα μετόπισθεν. Ανήσυχος και δαπανηρά στασιμότης δυνατόν να προκύψη εκ τούτου. Αφ’ ετέρου εάν οι Αγγλοαμερικανοί εγκαταλείψουν την Ελλάδα το σημερινόν καθεστώς δεν θα διατηρηθή επί μακρόν, πιθανόν δε να σχηματισθή αντιπροσωπευτική κυβέρνησις. Εν τούτοις πάσαι αι ενδείξεις λέγουν ότι οι Αμερικανοί θα παραμείνουν. Η ελληνική Βουλή εξεβιάσθη να παραχωρήση εις την Αμερικανικήν Αποστολήν δικαιώματα πραγματικής ετεροδικίας. Η Αποστολή ελέγχει τα οικονομικά, το εμπόριον και τον στρατόν. Αεροδρόμια κατάλληλα δια πάντα καιρόν κατεσκευάσθησαν εις Θεσσαλονίκην, Κοζάνην και Καβάλλαν, με προσγειώσεις καταλλήλους δια βομβαρδιστικά μάλλον παρά δια τα Σπιτφάϊρς της ελληνικής αεροπορίας.[6]

Η Ελλάς χρειάζεται επειγόντως ειρήνην. Η Ελλάς ευρίσκεται εις την ημερησίαν διάταξιν της Συνελεύσεως της ΟΗΕ. Είναι πολύ να ελπίσωμεν ότι η Συνέλευσις θα ζητήση ανακωχήν και θα προσφέρη τας καλάς υπηρεσίας της δια την εγκατάστασιν νέας πραγματικής δημοκρατικής ελληνικής κυβερνήσεως;»

Εις τους αρμοδίους κύκλους το άρθρον του κ. Σπένσερ θεωρείται ότι περιέχει προσωπικάς γνώμας ατόμου το οποίον συμπίπτει να έχει την ιδιότητα μέλους της Βαλκανικής Επιτροπής. Η παρατήρησις αύτη γίνεται ειδικώς εν σχέσει με την παράγραφον την αναφερομένην εις την επέμβασιν της Γενικής Συνελεύσεως της ΟΗΕ προς ανακωχήν. Τοιαύτη περίπτωσις θεωρείται «εξαιρετικώς απίθανος» ενταύθα, διότι θα απετέλη επέμβασιν εις τα εσωτερικά ζητήματα της χώρας, όπερ θα ήτο αντίθετον προς το Καταστατικόν της ΟΗΕ. Πιστεύεται άλλωστε ότι οπωσδήποτε αι κυβερνήσεις Μ. Βρετανίας και Ην. Πολιτειών δεν θα υποστηρίξουν μίαν τοιαύτην πρότασιν εις την απίθανον περίπτωσιν καθ’ ην ήθελεν υποβληθή.

Ταυτοχρόνως παρατηρείται ότι εντός της Βαλκανικής Επιτροπής παρουσιάσθσαν δύο γνώμαι: η μία ετάχθη υπέρ του περιορισμού της Επιτροπής εις απλήν παρατήρησιν γεγονότων, η ετέρα υπέρ μεσολαβήσεώς της μεταξύ Ελλάδος και βορείων γειτόνων. Ου΄δεποτε όμως προέκυψε  περίπτωσις να συζητηθή η πρόσκλησις προς ανακωχήν. Τούτο είναι εκτός των καθηκόντων της Βαλκανικής Επιτροπής και της Γενικής Συνελεύσεως. Ο κ. Σπένσερ απηχεί προσωπικάς γνώμας.

Γ. Ανδρουλιδάκης

---

[1] «[…] In April 1948, the Greek National Army, strengthened in equipment by American aid and trained by the British and under the guidance of General Van Fleet, began its spring offensive. The Grammos campaign was much advertised by the Greek Government that it would eliminate the rebels in the North and it would bring the civil war to an end. In August, press reports were devoted to the military effort to reducing the rebel strongholds in the Grammos mountains. […] The New Statesman wondered whether the inconclusive result of the Grammos campaign would be utilised as an opportunity to press for "a new deal in Greece." If Greece were placed under provisional UNO trusteeship, and a genuinely representative coalition Government were formed in Athens, there might still be a chance of reconciliation.»

"No Peace in Greece," The New Statesman, 28.8.48, p. 166, αναφέρεται στο Panagioula Koutsopanagou, The British press and Greek politics, 1943-1949, PhD thesis, London School of Economics and Political Science, United Kingdom 1997, σ. 271, 272].

[2] «[…] Kenneth Spencer, felt compelled, in his article published by the New Statesman and Nation of August 5, 1948». Βλ. Peace and Greece: Two Speeches of Dr. Ales Beble  [Deputy Minister of Foreign Affairs and Acting Chief of the Delegation of the FPR of Yugoslavia to the Third Session of the General Assembly of the United Nations], October 27, 1948. The Permanent Delegation of the Federal People's Republic of Yugoslavia to the United Nations, 1949, 
https://www.marxists.org/archive/bebler/1948/peace-greece/index.htm.

[3] «[…] Kenneth Spencer, one member of the United Nations observation teams […]», Panayiotis Diamadis, «Why Macedonia Matters», AHIF Policy Journal, Winter 2012-13 σ. 14,

https://www.academia.edu/2902205/Why_Macedonia_Matters.

[4] Βλ. αναφορά στο κεφ. με τίτλο: “Where the Dollars Go — No Mystery”, Peace and Greece: Two Speeches of Dr. Ales Beble, ό.π., «Where are all these dollars going? The answer is simple. The greater part of this money is used to cover military expenses, while Greek economy is being disorganized by the pressure of American capital.  And we are not the only ones to assert it. Speaking of the economic situation in Greece, even the official British observer with the special anti-Balkan Commission, Kenneth Spencer, felt compelled, in his article published by the New Statesman and Nation of August 5, 1948, to make the following admission: "The optimistic review of the economic situation made by Mr. Griswold, AMAG chief, in his radio address to the Greek people on June 21, appears far from being justified. The more accurate picture is, however, given by the 500 unemployed in Kavalla, the center of the tobacco industry; by the virtual standstill of the port of Salonika apart from American aid ships; by the widespread strikes which have been taking place in Athens against the high cost of living, and by the complete lack of security, with its attendant agricultural and economic disruption, which exists over the greater part of Government territory."»,  
 https://www.marxists.org/archive/bebler/1948/peace-greece/ch04.htm.

[5] Βλ. αναφορά στο κεφ. με τίτλο: “Gen. Van Fleet: "Capture and Kill"”, Peace and Greece: Two Speeches of Dr. Ales Beble, ό.π., «[…] Describing the subservience of armed forces of the Athens Government to the United States military, Mr. Kenneth Spencer, the British observer with the Anti-Balkan Commission wrote in an article reported in the New Statesman and Nation: "The Greek Army lights in British battledress with British and American equipment, and is now virtually under the command of American officers right down to battalion level. General Van Fleet, Chief of the Military Observer and Advisor Teams operating with the Greek Army, personally inspired the Army's spring and summer offensives and his liaison officers with divisions, brigades and battalions give the commanders operational advice which no officer can presume to ignore." General Van Fleet, like his predecessor, General Livesay, attends all the meetings of the so-called "Council of National Defense" of the Greek Government and all other important military conferences."»,

https://marxists.architexturez.net/archive/bebler/1948/peace-greece/ch10.htm.

[6] Βλ. αναφορά στο κεφ. με τίτλο: “The Why and Wherefore”, Peace and Greece: Two Speeches of Dr. Ales Beble, ό.π., «[…] The British observer in the Anti-Balkan Commission, Kenneth Spencer, writes in his article: "...all indications are that the Americans want to stay in Greece...The American Mission for Aid to Greece controls finance, imports and exports, and the army; and all-weather airfields have been repaired in Northern Greece at Salonika, Kozani and Kavala with runways obviously planned for heavy bombers rather than for Spitfires and Dakotas of the Greek airforce." […]», 
 https://www.marxists.org/archive/bebler/1948/peace-greece/ch12.htm.